امید هاشمی: فعال رسانهای
اگر که بیهده زیباست شب
برای که زیباست شب
برای چه زیباست؟
این سؤالات را احمد شاملو شصت سال پیش از خودش پرسیده بود. آسمان شب، هزاران سال است که مایه شگفتی، کنجکاوی، تحسین و التذاذ، همه را یکجا برای بشر فراهم کرده است. هزاران سال است که دانشمندان از شاخههای گوناگون علمی میکوشند برای پدیدههای آسمان، توجیه و دلیلی فراهم آورند و رازهای سربهمهر کیهان را باز بگشایند. اما اینها را چه به نابینایان و پیشخوان؟ توضیحش کمی دشوار است؛ اولین توقفگاهِ ما در این شماره از پیشخوان، دلِ آسمان خواهد بود و میزبان ما هم کسی نیست جز «گلِن گوردون»، [1]صدای آشنای پادکستهای کمپانی فریدِم سایِنتیفیک [2]موسوم به افاسکَست[3].
گلن در شماره ۱۹۸ از مجموعه پادکستهای ماهانهٔ افاسکَست که در آوریل ۲۰۲۱ منتشر شده دو میهمان دارد؛ میهمان اولش اعضای یک گروه آموزشی در حوزه نجوم و اخترفیزیکند به نام «گلاس اِجوکِیشِن». [4]این گروه، ارتباط جالبی با نابینایان دارند که در ادامه سعی خواهم کرد در حد توان این ارتباط را شرح دهم.
گلن در آغاز گفتگو با میهمان اولش توضیح میدهد این گروه که سرپرستی آن را «کِیت مِرِدیث[5]» به عهده دارد، در سال گذشته میلادی به خاطر آنچه تسهیل دسترسی نابینایان به علم ستارهشناسی و اخترفیزیک نامیده شده، از سوی فدراسیون ملی نابینایان آمریکا به عنوان برنده جایزه بولوتین [6]برگزیده شده است. در باره این جایزه و تاریخچه و وجه تسمیهاش در نسخه صوتی پیشخوان به تفصیل صحبت کردهام. کیت در این گفتگو دو نفر را به همراه خود دارد؛ اولی خانم «کاتیا گازمن[7]» است که یک دانشجوی مقطع دکتری در رشته نجوم است و در این پروژه از دستیاران کیت محسوب میشود و دیگری هم یک نابینا به نام «کریس ماتِئوس[8]» است که در زمینه دسترسیپذیری اپلیکیشنهای مربوطه، با کیت و گروهش همراهی کرده است. توضیحات این گروه در باره پروژهای که در حال انجامش هستند بسیار جذاب و در عین حال پیچیده است؛ کیت درباره کارشان اینطور توضیح میدهد که در واقع آنچه افراد بینا به عنوان تصاویر فضایی در قالب عکس مشاهده میکنند، در واقع نه عکس، که شبیهسازی دادهها و آرایههای عددی دریافت شده از اجرام آسمانی است که به شکل عکس در آمده است. در حال حاضر منجمان بیش از آنکه مستقیماً با تصاویر سروکار داشته باشند، سروکارشان با دادهها و آمار و محاسبات ریاضی است. کاری که نرمافزارهای حوزه نجوم انجام میدهند این است که اعداد را به اشکالِ قابل فهم برای علاقمندان به ستارهشناسی تبدیل کنند. حال در این میان، کاری که گلاس اِجوکِیشِن در حال انجام آن است این است که بتواند نرمافزاری طراحی کند که دادهها و آرایههای عددی را به جای تبدیل به تصویر، به صوت تبدیل کند؛ کاری که آنها اسمش را «صوتیسازی» [9]گذاشتهاند. پیشتر گروههای متعددی در کشورهای گوناگون سعی در شبیهسازی اجرام آسمانی به صورت برجسته برای نابینایان داشتهاند اما این اولین بار است که نابینایان امکان مییابند هر تصویری را که از تلسکوپ فضایی دریافت میکنند به نرمافزار بدهند و دادهها را تحلیل کنند و نتیجه را در قالب صداهای دوبُعدی بشنوند. این اتفاق در نوع خود رخدادی ویژه محسوب میشود و جنبههای گوناگونی را شامل میشود که از حوصله این نوشته خارج است و به همین دلیل هم واکاوی زوایای این پروژه را به نسخه صوتی پیشخوان وامیگذاریم. گلن یک مهمان دیگر هم دارد و او کسی نیست جز «مایک مِی[10]» که یک نابینای خارقالعاده و از نخستین کسانی است که تلاشهای مثمر ثمری را در خصوص دسترسی نابینایان به جیپیاس انجام داده است. مایک نکاتی شنیدنی درباره زندگی خودش و پروژهای که هماکنون مشغول همکاری با آن است مطرح میکند؛ پروژهای که قرار است مسیریابهایی طراحی کند که زیر سقف و داخل ساختمانها هم قابل استفاده باشد. در این باره هم در نسخه صوتی پیشخوان گپ زدهایم که شنیدنش برای علاقمندان خالی از لطف نخواهد بود.
دسترسیپذیری، دغدغه مایک و مَت
گردانندگان کمپانی «نوما سُلوشِنز[11]»، مهمان شماره ۲۰۱۹ از برنامه هفتگی «آیز آن ساکسِس» بودند. مایک و مَت، دو نفر از مدیران این کمپانی، هر دو نابینا هستند و چند سالی میشود که در زمینه فناوریهای ویژه نابینایان فعالیت میکنند. شاید برخی از مخاطبان پیشخوان قبلاً نام شبکه اجتماعی «سِرو» [12]را شنیده باشند؛ یک شبکه اجتماعی که در دسترسپذیرترین حالت ممکن طراحی شده و امکان مراوده و تعامل میان نابینایان را فراهم میکند. البته با توجه به اینکه این شبکه اجتماعی خدمات رایگان ارائه نمیکند، طبیعتاً محبوبیتی هم میان ایرانیها ندارد. سازندگان این شبکه اجتماعی، همین دو نفری هستند که حالا مهمان پادکست آیز آن ساکسس شدهاند. این دو نفر حالا یک کمپانی با نام نوما راهاندازی کردهاند و خدمات گستردهای را در حوزه دسترسیپذیری در اختیار نابینایان یا آنهایی که قصد دارند محصولاتشان را برای این افراد مناسبسازی کنند، قرار میدهند. درباره فعالیتها و خدمات نوما در نسخه صوتی به تفصیل گپ زدهام اما در اینجا بد نیست به یکی از این فعالیتها که رایگان است و به همین علت هم برای کاربران ایرانی کاملاً قابل استفاده است بپردازیم:
حتماً شما هم تا به حال وبسایتهایی را باز کردهاید که قادرند ورود شما را با صفحهخوان تشخیص دهند و به محض ورود، به شما پیشنهاد کنند فلان کلید میانبر را بفشارید تا سایت را به شکلی دسترسیپذیر مشاهده کنید. اینکه چنین اتفاقاتی چگونه ممکن است در یک وبسایت رقم بخورد در نسخه صوتی پیشخوان توضیح داده شده اما نکته آزار دهنده آنجا است که با فشردن میانبرِ پیشنهادی، در بسیاری مواقع اتفاق مثبتی که رخ نمیدهد هیچ، بعضاً کار خرابتر هم میشود. همچنین اگر میانبر را نفشارید، با هر حرکت از سوی کاربر نابینا، وبسایت مدام پیشنهادش مبنی بر تبدیلِ سایت به قالبِ دسترسیپذیر را تکرار خواهد کرد و موجبات اذیت کاربر را فراهم خواهد آورد. رفقای ما در نوما افزونهای برای مرورگر کروم ساختهاند که برای وبسایتهایی از این دست، پیغامی ارسال میکند با این مضمون که: «مرا به خیر تو امید نیست، شر مرسان». در واقع این افزونه میتواند این قالبهای دسترسیپذیرِ بهدرد نخور را شناسایی و آنها را غیر فعال کند. توضیحات تکمیلی را در پادکست پیشخوان بشنوید و افزونه را هم از این وبسایت دانلود و نصب کنید.
اسکارِ توضیحدار کردن فیلمها هم میرسد به
اگر حتی سر سوزنی علاقه به سینمای جهان داشته باشید حتماً تلاش میکنید تماشای مراسم اسکار را از دست ندهید. اما چه خوب میشد اگر امکانی فراهم بود تا ما بتوانیم این مراسم را به شکل توضیحدار ببینیم! باید بگویم این امکان امسال فراهم بود و پادکست ماهانه «نِیشِنز بلایند[13]» هم که فدراسیون ملی نابینایان آمریکا آن را تولید میکند، اپیزود ماه آوریل خودش را به این موضوع اختصاص داد. در این اپیزود، گفتگویی صورت گرفته بود با «ریک باگز[14]»، مؤسس و مدیر شرکتی به نام «آدیو آیْز»[15] که به شکل تخصصی تولید کننده نسخه توضیحدارِ ویدئو و نمایش زنده است. ریک در این گفتگو ضمن مروری بر تاریخچه توضیحدار کردن فیلمها، بر این نکته تأکید میکند که همواره در طول تاریخِ حدوداً چهل ساله توضیحدار کردن فیلم برای نابینایان، همه اتفاقات مثبت و تأثیرگذار، به دست خود نابینایان رقم خورده است. از آغاز مسیر گرفته تا همه نقاط عطف، همگی توسط نابینایان صورت پذیرفته است. از همین رو، او معتقد است حوزه توضیحدار کردن تصویر، حوزهای است که تماماً باید به خودِ نابینایان سپرده شود. از آموزشِ توضیحدار کنندگان گرفته تا تولید و انتشار، همه از عهده نابینایان برمیآید و تجربه ثابت کرده در صورت واگذاری این حوزه به افراد نابینا، نتیجه هم بسیار مطلوب خواهد بود. ما در این گفتگو میشنویم که شرکتی که ریک مدیریت میکند امسال توانسته پروژه بسیار بزرگی را از آن خود کند و توضیحدار کردن مراسم نود و سومین دوره جایزه اسکار که میلیونها بیننده از سرتاسر جهان آن را تماشا میکنند، به این شرکت سپرده شده است. در نسخه صوتی پیشخوان از تجربه ریک در زمینه توضیحدار کردن فیلمها و مراسم و به طور خاص مراسم اسکار خواهیم گفت. اسکار امسال یک ویژگی دیگر هم داشت و آن هم اینکه یک نابینا-ناشنوا پا بر فرش قرمز این مراسم گذاشت. رابرت تارانگا، به عنوان بازیگر یک فیلم کوتاه، برای دریافت جایزه نامزد شده بود و این اتفاق برای نخستین بار در طول تاریخ برگزاری اسکار رخ میداد. اگر میخواهید با رابرت و زندگیاش و فیلمی که بازی کرده بیشتر آشنا شوید، با من در پادکست پیشخوان همراه شوید. بهعلاوه، اگر انگلیسی میدانید، میتوانید نسخهٔ توضیحدارِ این فیلم نوزده دقیقهای را از اینجا بارگیری کرده و بشنوید.
زندگی در میان امواج اطلس
پیشخوان را با درنگی بر ماهنامه صوتی «پْلِیبَک»[16] به پایان میرسانیم. مجلهای که همین یک ماه پیش ۴۵ ساله شد. این ماهنامه که در گلاسکو اسکاتلند و با اتکا به کمک مالی خیران منتشر میشود، هر ماه به موضوعات گوناگون مرتبط با نابینایان یا مطالب مورد علاقه این افراد میپردازد. این ماه هم موضوعات متعددی مورد توجه سردبیر و تهیه کنندهاش قرار گرفته بود. یکی از مطالب جالب توجه، گفتگویی بود که با «جِسیکا براون»، [17]خواننده، آهنگساز و نوازنده هارپ انجام شده بود. گفتگویی که نمیتوان آن را یک مصاحبه معمولی به حساب آورد؛ چه، نه مصاحبه شونده یک فرد معمولی است و نه بستری که گفتگو در آن صورت میگیرد. جسیکا چندین ماه است که به همراه شوهر و سازهایش در یک قایق ده متری بر روی اقیانوس اطلس زندگی میکند. او حتی فرزندش را هم در حین همین سفر طولانی دریایی در همین شرایط به دنیا آورده است. این گفتگو در شرایطی انجام شده که جسیکا در قایق است و پسزمینه گفتگوها شنوندگان میتوانند صدای نسیم وزان اقیانوس را هم بشنوند. جسیکا در این گفتگو از تجربهٔ دوران بارداری بر روی اقیانوس و همینطور ضبط آخرین آلبومش برای شنوندگان ماهنامهٔ صوتی پلیبک صحبت میکند. شما میتوانید بخشهایی از این گفتگو را در پادکست پیشخوان بشنوید.
[1] GLEN GORDON
[2] Freedom Scientific
[3] FSCast
[4] Glas Education
[5] Kate Meredith
[6] Bolotin
[7] Katya Gozman
[8] Chris Mathews
[9] Sonification
[10] Mike May
[11] Pneuma Solutions
[12] Sero
[13] Nation’s Blind
[14] Rick Boggs,
[15] AudioEyes
[16] Playback Magazine
[17] Jessica Brown