راهم را هموار کن
پیمودن را خود خواهم آموخت
ازسال ۱۳۸۶ سفربا نابینایان را شروع کرده و به همه آشنایان، اعلام کردم که تصمیم دارم تا با روشی کاملا نوین و علمی و مطابق با استاندارد گردشگری نابینایان را وارد دنیای سفر و گردش کنم؛ اما برخلاف انتظارم و با تأسف، حتی نزدیکترین اعضای خانوادهام نیز یک پیام مشترک داشتند: (اونها که چیزی نمیبینند). افسوس و اندوه از این بینش ظاهربینانه، مرا مصممتر کرد تا با بضاعت اندک برای این افراد که به باور من جز آسیبپذیرترین انسانهای جامعه هستند، در زمینه گردشگری کاری کنم.
استفاده از هوای پاک طبیعت و آشنایی و گپ زدن با افراد، ورای چشم سر است و لذت بردن از این موهبت الهی نباید فقط مختص افراد بینا باشد.
درواقع تنها تفاوت سفر بین یک بینا ونابینا، ندیدن است و بس و می توان سفر را هم برای این قشر مناسبسازی کرد.
سفر، محرک اعتمادبهنفس وموجب رشد وتعالی روح است. پس افراد نابینا هم برای ارتقا از دنیای کوچک خویش باید از چهارچوب دیوارک ذهن به دنیای تبادلات، دانشها و مهارتها ورود کنند و چه بهتر که این تجربه را از سفر آغاز نمایند.
تعریف پاراتور
گردشگری نابینایی به صورت تخصصی نوعی از گردشگری است که براساس قابلیتها و شرایط ویژه این افراد و با هدف بهینهسازی شرایط این گروه در سایتهای مختلف ؛اعم از طبیعتگردی و فرهنگی، حداکثر سرویس را به آنان ارائه میکند. نگارنده، گردشگری نابینایی را blind tour نیز مینامد، که این تعریف، در جرگه پاراتور نیز جای میگیرد و آن اصطلاحی است که در چند سال اخیر باب شده و به همه تورهای معلولین اطلاق می شود. منظور از گردشگری نابینایی، تورهایی است که کاملاً با سبک و سیاق سفرهای زیارتی و سیاحتی درونسازمانی، متفاوت است. در تورهای نابینایان در برگزاری هرچه بهتر تور، از قابلیتهای خود آنان ؛نظیر موسیقی، خوانندگی، نوازندگی و طنزگویی و بازیها و هرآنچه در ذهنشان میتراوشد، بهرهمند میشویم.
چند تجربه از برگزاری پاراتور برای نابینایان
سفرهایی که من برای نابینایان برگزار کردم، در قالب برنامههای فرهنگی و طبیعتگردی بوده است. در تورهای فرهنگی، از موزه ایران باستان و موزه مادر بازدید کردیم. برای اینکه این تورها برای نابینایان ملموستر باشد، کسب مجوز لمس اشیای داخل موزه را ضروری میدانستم که طی پروسهای دوماهه و یاری استاد گرانمایه آقای امینی مقدم، و مراوداتی که با مدرسه نابینایان و آقای محمدبیگینیا داشتم، اجازهنامه لمس اشیای موزه صادر شد. اولین گروه از مدرسه نابینایان خزائلی و نرجس در دو گروه هشتنفره تشکیل شد و با ارائه برخی راهکارها به دوستان راهنما در موزه، بازدید را برای این عزیزان ترتیب دادیم. دانشآموزان در کنار من ،با لمس اشیا و سنگنوشتهها توضیحات را میشنیدند. هرچند خطر شکستن اشیای موزه وجود داشت. همین مسئله باعث شد مسئولین موزه در سالهای بعد دیگر اجازه لمس اشیا را ندهند و با این نوع بازدید، مخالفت کنند. بههرحال، اولین سفر کوتاه ما از موزه با پشتکار و همت نابینایان و همکاری مسئولان، انجام شد.
تمهیدات سایر کشور ها برای دسترسپذیری تردد نابینایان
امروزه درکشورهای پیشرفته در متروها و سایر مکان های شلوغ، امکانات بسیاری برای هدایت نابینایان وجود دارد. برای مثال: طبق تجربه شخصی اینجانب، در کشور روسیه هنگام رسیدن قطار به حومه شهر، صدای گوینده ایستگاه از خانم به آقا و بالعکس تغییر می کند تا نابینایان متوجه خروج از مرکز شهر شوند.
همانطور که در بالا اشاره کردم، در دنیای کنونی برای عبور و مرور نابینایان راهکارهای متعددی طراحی شده است. صداگذاریهای ویژه نابینایان هنگام عبور از چراغ قرمز به جای تغییر رنگ، تغییر لحن و جنس صدا در ایستگاههای مترو، تراز بودن جداول خیابانها با اتوبوسها، عصاهای پیشرفته، امکان بازدید از سایت موزه و… از جمله این تدابیر است.
نگارنده نیز طی این سالها، پیشنهادهایی ارائه کرده است. توضیحات بناها و موزهها با خط بریل در کنار اشیا و کوچکسازی سایتها(موزهها) به نوعی که فرد نابینا بتواند اشیا را در ابعاد کوچک لمس کند.
نحوه برخورد با نابینایان در تور های تفریحی
ذهنیت نادرست و ناتوان پنداشتن نابینایان در فعالیتهای اجتماعی و تفریحی، تصوری است که مردم عادی و عامی جامعه دچار آن هستند. تعامل نابینا با اجتماع پیرامونش منوط به قدرت خواستن و شناخت روحیات و خلقیات وی توسط راهنمای تور است. زیرا این عزیزان ،کمتوقع و انعطافپذیر هستند. لذا راهنمایی نابینایان در سفر، مستلزم طمأنینه، آرامش و دقت است و طی 7 تا 10 دقیقه، راهنمایان تور باید توضیحات کلی از سفر را به فرد نابینا بگویند. از آنجا که حادثه همیشه وجود دارد، وقوع آن با رعایت اصول حرفهای و دوراندیشی یک لیدر مجرب به حداقل خواهد رسید.
راهنمایی نابینایان در سفر، مستلزم رعایت برخی نکات است که در ادامه اشاره میشود:
1- آگاه سازی مردم ،نسبت به محدودیتهای این گروه از افراد و تأکید بر دقت در سایر حواس فرد نابینا و هموارسازی محیط که محدودیتهای وی را کمتر می کند.
2- در هنگام ارتباط با نابینایان، ضمن نگاه کردن به وی، از بلند صحبت کردن خودداری کرده و از خود فرد نابینا سؤالاتمان را بپرسیم نه از فرد همراهش.
3- در برخود اول با این دوستان، ابتدا خود را معرفی کرده و از هرگونه پرسش و تذکر محترمانه و البته کاملاً خصوصی هراسی نداشته باشیم. زیرا نابینایان همچون سایر افراد جامعه، نیازمند ارتباطی عادی و دوستانه هستند.
4- از انجام کارهای شخصی نابینایان خودداری کنید. در صورتی که نیاز به کمک را درخواست کرد به او یاری برسانید و نوع کمکرسانی را از خودِ وی جویا شوید. برای مثال: از او بپرسید هنگام حرکت ترجیح میدهید دستتان را بگیرم یا بازو را؟
5- در هنگام کمک کردن به فرد نابینا باید کاملاً عادی رفتار کرد و هنگام ترک محل، حتماً او را در جریان دور شدن و رفتن خود قرار دهید.
6- در راهپیمایی در مسیرهای پرخطر مثل کوه، نابینایان در سمت امن و راهنما در سمت پرخطر مانند دره قرار گیرد.
7- از خیره نگاه کردن به نابینایان بپرهیزید. این کار موجب آزار همراه وی میشود.
8- یک فرد نابینا را بیجهت تملق نگفته و با توجه کردن بیشازحد به سایر حواس وی، او را نابغه و باهوش نخوانید. از نظر بهره هوشی، نابینایان هیچ تفاوتی با سایر مردم جامعه ندارند.
تجارب تور های تفریحی با نابینایان
بین سالهای ۱۳۸۶ تا ۱۳۹7، تورهایی را برای نابینایان ترتیب دادیم. سفر به شهرستانک در نزدیکی شهر کرج مختص طبیعتگردی و درفاصله روستای شهرستانک تا کاخ ناصرالدینشاه از جمله این تورها بود. این تجارب به ما کمک کرد پا را فراتر از تهران بگذاریم و به دل کویر بزنیم.
در شهر کرمان در کویر لوت و بین کلوتها، با حضور نابینایان استان کرمان و گروهی از راهنمایان گردشگری و مسئولین، پیادهروی کردیم و سپس مسابقه دو با ضوابط خاصی برگزار کردیم. هدف، قطعاً خط پایان نبود. هیجان دویدن برای کسانی که تجربهای در دل کویر نداشتند، خود تجربهای موفق بود. برای جذاب شدن هرچه بیشتر تورها، ایدههای بسیاری داشتم. ازجمله: طراحی جعبه جادویی به زعم خودم که با خط بریل در آن اماکن یا اسم اشخاص را مینوشتیم و فرد نابینا با درآوردن اتفاقی یکی از آنها، باید طرف مقابلش را برای حدس آن راهنمایی میکرد. بازیهای گروهی، کویرنوردی و پیادهروی در طبیعت، روزهای خاص و بهیادماندنی را برای نابینایان رقم میزد. فراهم ساختن بستر تفریحی سالم و بیدردسر و بازدید از موزهها و اماکن مفرح، باید از جانب دولتمردان برای معلولان بهویژه نابینایان گسترش یابد. جامعه باید مهیای حضور بی دغدغه معلولان باشد. امید است با کاهش شیوع کرونا در کشور طی ماههای آینده و توجه مستمر به نابینایان و پخش برنامههای آموزشی درباره چگونگی تعامل با نابینایان در رسانهها، معاشرت حرفهای و درست و در شأن یک نابینا به مردم یادآوری شود. تورهای تخصصی برای این قشر گسترش یابد و ملزومات آن نیز فراهم شود. انجمنها زمینه برگزاری پاراتور برای نابینایان را فراهم کنند و در این راه، به تورلیدر ها آموزش دهند.
به امید آن روز.