تا چند سال پیش، بانک ها نه رقبتی به دسترس پذیر کردن خدمات خود برای نابینایان داشتند نه اساساً در مسیر دسترس پذیری برای معلولان با آسیب بینایی کاری انجام داده بودند. اما بخشنامه بانک مرکزی در سال ۹۱، نگاه ها را کمی به سمت نابینایان چرخاند. بخشنامه ای که در آن صراحتاً اشاره شده نابینایان در اجرای انجام عملیات بانکی به جز حساب جاری، نیاز به داشتن فرد امین یا همراه ندارند. اما صرف این بخشنامه هم کاری را از پیش نبرد، چرا که باز هم وقتی فرد نابینا به بانک مراجعه می کرد نیاز داشت کسی فرم های بانکی را برای او پر کند. مجموع این عوامل سبب شد انجمن نابینایان ایران و شرکت دانش بنیان پکتوس، سامانه ای را طراحی کنند تا فرد نابینا بتواند به صورت مستقل، خود فرم های بانکی داخل شعب را پر کنند. این طرح، به نام سامانه خدمات بانکی نابینایان در شعب نام گرفت. پروسه این طراحی پس از آزمون و خطا های بسیار، سر انجام در ۲۳ مهر سال ۱۳۹۴ با تجهیز شعبه مرکزی پست بانک، وارد فاز اجرایی شد.
منصور شادکام قائم مقام انجمن نابینایان ایران درباره سامانه خدمات بانکی نابینایان در شعب گفت: متأسفانه بانک های کشور در گذشته رفتار خوبی با افراد نابینا نداشتند و این قشر را در انجام عملیات بانکی با مشکلات فراوان روبرو می کردند. برخورد هایی که حتی در حال حاضر هم علیرغم همه پیشرفت هایی که حاصل شده کماکان در شعب برخی بانک ها ادامه دارد. اما خوشبختانه طرح سامانه خدمات بانکی نابینایان در شعب که مجری مستقیم آن در کشور شرکت دانش بنیان پکتوس است و زمینه فنی طرح را نیز این شرکت فراهم کرده است، باعث شد دید مدیران ارشد بانک ها نسبت به نابینایان تغییر کند. جلسات متعدد برای راه اندازی همین سامانه بود که سبب شد مدیران بانک ها خود به این نتیجه برسند تا سایر خدمات را برای نابینایان قابل دسترس کنند. لذا از همین روی است که می بینیم سایت های بانک ها، اینترنت بانک، همراه بانک و کم کم عابر بانک ها نیز دارند در مسیر دسترس پذیری برای نابینایان پیش می روند.
شادکام در پاسخ به این سؤال که نقش بانک مرکزی را در این بین چگونه ارزیابی می کنید؟ بیان داشت: دستورات و بخشنامه های بانک مرکزی در این بین بسیار تأثیرگذار بود. در واقع یکی از اصلیترین عواملی که بانک ها را به این سمت سوق داد، پیگیری ها و نگاه ویژه بانک مرکزی بود تا بانک ها در حوزه مسئولیت های اجتماعی خود خدماتشان را برای نابینایان دسترس پذیر کنند. یکی از اقدامات مهمی که بانک مرکزی در هفته های اخیر انجام داد، جلسه ای مشترک با مدیران بخش های مختلف بانک های کشور به مناسبت روز جهانی عصای سفید بود. در این جلسه که مدیران انجمن نابینایان ایران و شرکت پکتوس نیز حضور داشتند، تصمیمات سازنده ای گرفته شد.
شادکام در پاسخ به این سؤال که خروجی آن نشست چه بود و چه اقداماتی از سوی بانک مرکزی خطاب به بانک های کشور تکلیف شد گفت: اداره نظام های پرداخت بانک مرکزی پیشنهاداتی را به منظور افزایش کمیت و کیفیت خدمت رسانی به نابینایان مطرح کرد که اهم آن به شرح زیر است:
۱- تعامل بین بانک ها / موسسات اعتباری و انجمن های معلولین و جانبازان نظیر انجمن نابینایان ایران افزایش یابد و اقدامات شبکه بانکی به منظور برآورده کردن نیازهای این عزیزان، صرفاً محدود به مناسبت های خاص نگردد.
۲- امکانات ایجاد شده و نکات آموزشی مورد نیاز بهره برداری از امکانات مزبور از طریق وب سایت بانک ها / موسسات عضو مرکز شتاب و شرکت های ارائه دهنده خدمات به نحو مناسب در اختیار ایشان قرار گیرد.
۳- تاکنون ۹۷ شعبه در ۲۱ استان کشور به سامانه خدمات بانکی نابینایان تجهیز شده که ۳۰ شعبه در شهر تهران قرار دارد. لذا پیشنهاد شد به منظور پرهیز از تمرکز و تجمع ارائه خدمات حضوری به این گروه از هموطنان صرفا در شهر تهران و برخی شهرهای بزرگ کشور، توزیع این امکان در مناطق فاقد شعب تجهیز شده نظیر استان های ایلام، چهار محال و بختیاری، زنجان، سمنان، سیستان و بلوچستان، کرمانشاه، گلستان، هرمزگان، همدان، و یا دارای حداقل شعب تجهیز شده نظیر بوشهر، خراسان جنوبی، خراسان شمالی، کهگیلویه و بور احمد، لرستان، آذر بایجان غربی، خوزستان، قم، کرمان، گیلان، کردستان، مرکزی و یزد در اولویت قرار گیرد.
۴- شایان ذکر است آمار واقعی در خصوص تعداد و تراکم نابینایان در شهرستانهای مختلف، در نتایج منتشر شده سرشماری اخیر مرکز آمار، مشاهده نشده و برای برآورد جمعیت این عزیزان صرفاً به استفاده از ضریب هفت در هزار منتج از مطالعات سازمان بهزیستی بسنده شده است. براساس اعلام انجمن نابینایان ایران، شهرستان های غیر مرکز استان دارای تراکم بیشتر نابینایان ( شهرستان های اسلامشهر، شهریار، قدس، ملارد، گلستان، قرچک در استان تهران، کاشان، خمینی شهر، نجف آباد در استان اصفهان؛ نیشابور، سبزوار در استان خراسان رضوی؛ بروجرد در استان لرستان؛ آبادان در استان خوزستان؛ بجنورد در استان خراسان شمالی؛ ساوه در استان مرکزی؛ قائم شهر در استان مازندران ) معرفی شدند تا در برنامه های توسعه ای بانک ها جهت تجهیز شعب به سامانه مزبور، در اولویت قرار گیرند.
۵- از بانک ها و موسسات در خواست شد چنانچه هر بخشنامه یا دستورالعمل صادره از بانک مرکزی، ارائه خدمات بانکداری الکترونیکی به روشن دلان، معلولین و جانبازان را دچار اخلال می نماید به این بانک معرفی نمایند تا نسبت به رفع مشکل چاره اندیشی شود.
شادکام تصریح کرد: مجموع این عوامل نشان می دهد بانک مرکزی نیز در این راه عزم جدی دارد و خوشبختانه بانک ها نیز در این راه همکاری مناسبی داشته اند.
قائم مقام انجمن نابینایان ایران در پاسخ به این سؤال که همکاری نهاد های مرتبط را چگونه ارزیابی می کنید؟ گفت: خوشبختانه سازمان بهزیستی و ستاد مناسب سازی کشور نیز دید مساعدی نسبت به این طرح دارند. چنانچه چندی پیش جناب آقای پهبد پور شبانان سرپرست سازمان بهزیستی کشور، طی نامه ای خطاب به مدیر عامل همه بانک ها، از خدمات آنها به ویژه سامانه خدمات بانکی نابینایان در شعب، تقدیر و تشکر کردند. بی تردید این حمایت ها باعث دلگرمی مدیران بانک ها می شود. در نامه آقای پور شبانان خطاب به مدیران بانکی کشور آمده است: بدون شک حس نوع دوستی و پذیرفتن مسئولیتهای اجتماعی در کنار انجام فعالیتهای اصلی و تخصصی آن بانک، مایه مباهات و افتخار بسیار است. با عنایت به لزوم توسعه و تسری این خدمت به آحاد جامعه شریف روشندل، خواهشمند است دستور فرمائید نسبت به تجهیز حداقل یک شعبه در مراکز استان ها و شهرهای پرجمعیت کشور، به سامانه فوق الذکر، اقدامات لازم را مبذول و دبیرخانه ستاد هماهنگی و پیگیری مناسب سازی کشور مستقر در این سازمان را از نتیجه مطلع نمایید.
این همراهی ها نشان می دهد این طرح مورد توجه مسئولین مختلف کشور نیز قرار گرفته است.
تعداد مراجعه کنندگان و بازخورد طرح در میان اعضای جامعه هدف و انجمن های مرتبط به چه شکل بوده است؟
با توجه به تماس هایی که با ما گرفته می شود، در بیشتر استان ها به شعبی که این سامانه در آن نصب شده مراجعاتی گزارش شده است. البته نباید این مسئله را فراموش کنیم که نابینایان جز قشر اقلیت هستند و این فرهنگسازی و اطلاع رسانی به مرور زمان صورت می گیرد. نکته دیگری که باید به آن توجه ویژه ای شود، آن است که طبق اعلام سازمان بهزیستی کشور، برای ۱۳۰ هزار نابینا کارت معلولیت صادر شده است. اگر این تعداد را بر جمعیت کشور تقسیم کنیم، ضریب ۱۶ نفر به ازای هر ده هزار نفر به دست می آید. به عبارت ساده تر، اگر به شعبه ای هشت فرد نابینا مراجعه کند، مانند آن است که پنج هزار نفر بینا برای افتتاح حساب به آن شعبه مراجعه کرده اند. بنابر این مسئولین باید این نکات را هم مد نظر داشته باشند. همچنین در بسیاری از شهر های کشور، تنها یک شعبه تجهیز شده و طبیعتاً به خاطر مسافت و مسائلی از این دست، بر روی مراجعه افراد تأثیر میگذارد. یعنی چنانچه بانکی تعداد شعب بیشتری را در سطح شهر های بزرگ به سامانه بانکی نابینایان مجهز کند، می توان انتظار داشت تعداد مراجعه کنندگان نابینا نیز افزایش یابد.
در خصوص NGO ها نیز به جز یکی دو مورد که متأسفانه در این مسیر کارشکنی هایی داشتند و نامه نگاری هایی نیز انجام دادند، همراهی سایر انجمن های مرتبط قابل قبول بوده است. البته آن نامه نگاری ها که عمدتاً جنبه تخریبی داشتند نیز هیچ نتیجه ای در بر نداشت و بانک مرکزی طبق آخرین دستور العمل خود خطاب به بانک ها که در بالا بدان اشاره شد، اولویت های خود را در این زمینه اعلام کرد.
آیا خود سامانه از نظر صحت کاربری توانسته به صورت کامل هدف طرح را محقق کند؟ بله. این امر به صورت قطعی و یکصد درصد محقق شده است. بدین معنا که چنانچه یک فرد نابینایی که به خط بریل تسلط دارد، به بانک مراجعه کند، می تواند از طریق نرم افزار و دستگاه برجسته نگار فرم های بانکی را پر کرده و عملیات بانکی داخل شعبه را به صورت مستقل انجام دهد.
در بحث آموزش برای نابینایان و مسئولین باجه ها چه پیش بینی هایی صورت گرفته است؟ برای تمامی بانک هایی که تا به حال به این سامانه مجهز شده، فیلم آموزشی تهیه شده است تا چنانچه مسئول شعب جابجا شوند، فرد جدید بتواند با دیدن فیلم در خصوص نحوه کار با سامانه آشنا شود. همچنین راهنمای کاربری کار با برنامه، در منوی اصلی نرم افزار قرار گرفته تا فرد نابینا بتواند به صورت صوتی و بریل از نحوه انجام کار با سامانه مطلع شود.
انتظار شما از بانک های کشور در زمینه توسعه دسترس پذیری خدمات خود برای نابینایان چیست؟
انتظار ما در همان بدو آغاز طرح، همواره حداقل ها بوده است. ما اعتقاد داریم سنگ بزرگ، علامت نزدن است. از همان ابتدا نیز انتظار نداشتیم و نداریم بانک ها کلیه شعب خود را برای نابینایان قابل دسترس کنند. اما این انتظار را داریم که حداقل ها اعمال شود. در واقع درخواست ما به عنوان انجمن نابینایان ایران، همان خواسته های بانک مرکزی است. یعنی بانک ها می بایست علاوه بر دسترس پذیر کردن سایت ها، اینترنت بانک، همراه بانک و ATM ها، شعب خود در مراکز استان ها و شهر های پر جمعیت را به سامانه خدمات بانکی نابینایان در شعب تجهیز کنند. البته برای شهر های بزرگ و پر جمعیتی مثل تهران، تبریز، اصفهان، مشهد، شیراز و شهر های اینچنینی، واقعاً یک شعبه نمیتواند نتیجه بخش باشد و انتظار داریم در این شهر ها، چندین شعبه تجهیز شود تا نابینایی که برای مثال منزلش در جنوب شهر است، برای دریافت خدمات به شمال شهر مراجعه نکند. همچنین طبق درخواست بانک مرکزی، بعضی شهر های دیگر نیز وجود دارد که آنها لزوماً مرکز استان نیستند ولی از نظر پراکندگی جمعیت، از بسیاری از مراکز استان ها بزرگ تر هستند و نیاز به این خدمات دارند.
قائم مقام انجمن نابینایان ایران در پایان گفت: الحق بانک های کشور نسبت به سایر سازمان ها و مؤسسات دولتی و غیر دولتی، تا به حال به نسبت همراهی خوبی در مسیر دسترس پذیر کردن خدمات خود برای نابینایان داشتند و در این راه، به نوعی پیش قدم بودند. بی تردید پروژه های اینچنینی از نظر اقتصادی برای نهاد های مختلف صرفه اقتصادی ندارد و نگاه آنها باید مسئولیت های اجتماعی باشد. ما از بانک ها انتظار داریم با همین دیدگاه پیش بروند و نسبت به حداقل ها از هیچ کوششی دریغ نکنند.
قائم مقام انجمن نابینایان ایران در پایان ضمن اشاره به روز و هفته جهانی معلولین گفت: ما از مسئولین انتظار داریم معلولان و نابینایان را تکریم کنند. مددکاران بهزیستی درخواست ها و نامه های مددجویان را به سرعت پاسخ دهند. متأسفانه شاهد آن هستیم در بسیاری از شعب بهزیستی، مددکاران برخورد مناسبی با مددجویان ندارند. می طلبد مدیران بالا دستی برخورد ها و نامه های مددجویان را به سرعت رصد و رسیدگی کنند. چرا باید یک نامه ساده دو ماه در صف بررسی باشد. مسئله ایاب و ذهاب نیز بسیار مهم است. از جناب آقای پیروز حناچی، شهردار جدید پایتخت انتظار داریم نسبت به این مسئله توجه ویژه تری داشته باشند.
